Η εργασία δεν είναι απλά ένας τρόπος απόκτησης χρημάτων, απαραίτητων για τον βιοπορισμό. Είναι, επίσης, ένα βασικό στοιχείο της κοινωνικής θέσης του ατόμου καθώς και πεδίο έκφρασης της δημιουργικότητας, των ταλέντων και των ιδιοτήτων του κάθε ανθρώπου. Ο όρος «επαγγελματική εξουθένωση» (burnout) χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει μια κατάσταση συναισθηματικής και σωματικής εξάντλησης στο πλαίσιο της εργασίας. Πρόκειται για ένα σύγχρονο φαινόμενο, που παρατηρείται κυρίως στις δυτικές κοινωνίες και την Ιαπωνία, με σημαντικό αντίκτυπο στις ζωές των εργαζομένων και στην εργασιακή κουλτούρα γενικότερα. Δεν είναι γνωστό το ποσοστό των εργαζομένων που πάσχουν από επαγγελματική εξουθένωση και φυσικά το ποσοστό αυτό εξαρτάται από το εκάστοτε επάγγελμα, τη χώρα, το εργασιακό καθεστώς, τη νομοθεσία, το περιβάλλον και την ηλικία.
Τι εννοούμε με τον όρο επαγγελματική εξουθένωση;
Η επαγγελματική εξουθένωση είναι μια ψυχολογική διαδικασία συναφής αλλά όχι ταυτόσημη με το επαγγελματικό άγχος. Προκύπτει όταν το εργασιακό περιβάλλον είναι τόσο στρεσογόνο που δεν επιτρέπει στον επαγγελματία να κάνει τη δουλειά του με χαρά και ευχαρίστηση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, ο εργαζόμενος να μην διακατέχεται πλέον από θετικά αισθήματα συμπάθειας ή σεβασμού ούτε για το αντικείμενο και το περιεχόμενο της δουλειάς του, τον χώρο εργασίας, τους συναδέλφους, τους αποδέκτες (π.χ. πελάτες, ασθενείς) αλλά ούτε και για την επαγγελματική του υπόσταση. Ειδικότερα, η επαγγελματική εξουθένωση είναι μια κατάσταση συναισθηματικής, νοητικής και σωματικής εξάντλησης, που προκαλείται από έκθεση σε μεγάλης έντασης και μακράς διάρκειας στρεσογόνες συνθήκες και χαρακτηρίζεται από:
- συναισθηματική εξουθένωση
- αποπροσανατολισμό
- μειωμένη αποτελεσματικότητα
- έλλειψη κινήτρων
- δυσλειτουργία στην εργασία
Αίτια που οδηγούν σε επαγγελματική εξουθένωση
Ο βαθμός του άγχους (stress) που βιώνει ένας εργαζόμενος στη δουλειά του εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες, που έχουν να κάνουν τόσο με τη φύση και τα χαρακτηριστικά της εργασίας όσο και με την προσωπικότητα και τον γενικότερο τρόπο ζωής των ατόμων. Για παράδειγμα, τα ατομικά χαρακτηριστικά (ηλικία, φύλο, οικογενειακή κατάσταση), οι ενδοατομικοί παράγοντες (προσωπικότητα, κίνητρα, επιθυμίες) αλλά και η ύπαρξη ή απουσία διαπροσωπικών, υποστηρικτικών παραγόντων είναι από τους βασικότερους λόγους που οδηγούν σε επαγγελματική εξουθένωση. Τέλος, πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν οι κοινωνικοί παράγοντες, δηλαδή οι κοινωνικές προσδοκίες για τον ρόλο του επαγγελματία, τη φιλοσοφία της εργασίας, αλλά και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες στους οποίους συμπεριλαμβάνονται οι πιεστικές και αντίξοες συνθήκες εργασίας, η έλλειψη προσωπικού, το εξαντλητικό, απαιτητικό και συνεχές ωράριο, η ασάφεια του ρόλου του εργαζομένου, η άκαμπτη και αυταρχική ή αδιάφορη διοίκηση, η έλλειψη ψυχολογικής υποστήριξης στον χώρο της εργασίας, κ.ά.
Συνεπώς, τα βασικότερα αίτια της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι:
- μεγάλος φόρτος εργασίας
- μη υποστηρικτικό εργασιακό περιβάλλον
- απουσία ευκαιριών προσωπικής ανάπτυξης
- έλλειψη ικανοποίησης
- έλλειψη συναδελφικότητας, διαμόρφωση ανταγωνιστικού κλίματος
- αίσθημα αδικίας (ως προς τον μισθό, τη θέση, την αξιολόγηση)
- σύγκρουση αξιών
Συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης
Η επαγγελματική εξουθένωση έχει επιπτώσεις τόσο στην ψυχική και σωματική υγεία των ατόμων όσο και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις με το οικογενειακό αλλά και το εργασιακό τους περιβάλλον. Μεταξύ των συνηθέστερων συμπτωμάτων είναι η αίσθηση εξάντλησης που συνεπάγεται χαμηλή εργασιακή απόδοση, ελλιπή ικανοποίηση, αδιαφορία και πολλές φορές πλήρη απάθεια. Η έλλειψη ενδιαφέροντος και η αρνητική διάθεση μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και στην κατάθλιψη, ενώ όταν τα αρνητικά συναισθήματα συσσωρεύονται και σωματοποιούνται εκφράζονται με αυπνίες ή υπερβολικό ύπνο, πονοκεφάλους, γαστρεντερικά προβλήματα, έλκος, αυξομειώσεις βάρους και συχνές ασθένειες ή κρυολογήματα. Τέλος, εκδηλώνεται έλλειψη υπομονής και ευερεθιστότητα που μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις που απειλούν τις διαπροσωπικές σχέσεις των ατόμων.
Συμβουλές για αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης
Η επαγγελματική εξουθένωση έχει σοβαρό κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο, δεδομένου ότι -σύμφωνα με έρευνες- ένας σημαντικός αριθμός εργαζομένων παραιτείται ή συνταξιοδοτείται πρόωρα λόγω εξουθένωσης, ενώ ακόμα περισσότεροι χρησιμοποιούν συχνά τις υπηρεσίες υγείας. Οι μακροχρόνιες συνέπειες της εξουθένωσης στην ψυχική και σωματική υγεία των επαγγελματιών είναι επίσης σημαντικές για αυτό χρειάζεται να παρθούν μέτρα από όλες τις πλευρές:
Ατομικά μέτρα αντιμετώπισης: Αποφυγή ανάληψης περισσότερων ευθυνών και αύξησης των ρυθμών εργασίας, επαναπροσδιορισμός των προσδοκιών και των στόχων του επαγγελματία, χρήση μικρών διαλειμμάτων και αδειών από την εργασία, αποφυγή συναισθηματικής εξάρτησης από ασθενείς, πελάτες, ή συναδέλφους και φυσικά διάθεση για επικοινωνία και εύρεση λύσης.
Διοικητικά μέτρα αντιμετώπισης: Συμμετοχή των εργαζομένων στη λήψη αποφάσεων, βελτίωση του χώρου και των συνθηκών εργασίας, προσλήψεις, τήρηση ωραρίου, διακριτοί ρόλοι, κ.ά.
Κοινωνική υποστήριξη: Βοήθεια και στήριξη από τους συναδέλφους, την οικογένεια και τους φίλους ή από ομάδες υποστήριξης – αυτοβοήθειας.
Greek 
English