Σχολικός εκφοβισμός: Οριζόντιες αλλαγές με γνώμονα την εξάλειψη του φαινομένου.

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου. Αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών, με στόχο να προκληθεί φόβος, πόνος ή αναστάτωση. Φυσικά, δεν πρόκειται για ένα καινούργιο φαινόμενο, ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, έχει πάρει επικίνδυνες διαστάσεις. Τα νούμερα «μιλούν» από μόνα τους. Σύμφωνα με μελέτη που πραγματοποίησε η Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου σε συνεργασία με την Παιδαγωγική σχολή του Α.Π.Θ., το 29% των μαθητών έχει υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος με συχνότητα δύο έως τρεις φορές το μήνα ή και περισσότερο. Χαρακτηριστικά είναι και τα ευρήματα πανελλαδικής έρευνας που ανέδειξε το «Χαμόγελο του Παιδιού» για το 2023. Συγκεκριμένα, 1 στα 3 παιδιά σε όλη τη χώρα δηλώνει ότι έχει δεχθεί σχολικό εκφοβισμό, 1 στα 4 παιδιά αισθάνεται ότι το σχολείο δεν του μαθαίνει να μην εκφοβίζει τους συμμαθητές του, ενώ 1 στα 3 παιδιά που δηλώνει ότι ξοδεύει πολλές ώρες σε οθόνες ημερησίως βιώνει σχολικό εκφοβισμό.

Κύρια χαρακτηριστικά & μορφές σχολικού εκφοβισμού

Η εκφοβιστική συμπεριφορά είναι μια επιθετική πράξη, στάση ή χειρισμός εναντίον ενός ατόμου ή πολλών ατόμων, που επιχειρείται από ένα η περισσότερα άτομα. Πρόκειται για μια συνειδητή, επαναλαμβανόμενη πράξη που προσδίδει στον θύτη ένα αίσθημα πρόσκαιρης ικανοποίησης ή επιτυχίας.

Εν προκειμένω, ο σχολικός εκφοβισμός κάνει την εμφάνισή του με ποικίλες μορφές. Κάνουμε λόγο για λεκτικό εκφοβισμό (κοροϊδία, διακρίσεις, ντροπιαστικά σχόλια), κοινωνικό εκφοβισμό (διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα), σωματικό εκφοβισμό (χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές), ηλεκτρονικό εκφοβισμό (εκβιασμός μέσω Διαδικτύου, κοινωνικών δικτύων, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο). Επιπλέον, υπάρχουν πολλές μορφές έμμεσου εκφοβισμού, κατά τον οποίο ο θύτης προσπαθεί να απομονώσει κοινωνικά κάποιο άτομο, το αγνοεί ή επιχειρεί να καταστήσει το άτομο αυτό αντιπαθές σε τρίτους, διαδίδοντας κακόβουλες φήμες και ψεύδη.

Επιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού

Ο σχολικός εκφοβισμός, δυστυχώς, είναι ένα υπαρκτό φαινόμενο. Η σωστή ενημέρωση και η συνειδητοποίηση των επιπτώσεών του, είναι το πρώτο βήμα προς την αποφασιστική εξάλειψη του φαινομένου.

Σε γενικές γραμμές, τα παιδιά-θύματα παρουσιάζουν μειωμένη συγκέντρωση, δυσκολίες στη μνήμη και τη μάθηση, έλλειψη κινήτρων για μάθηση, χαμηλό προφίλ στην επικοινωνία, (δεν εκφράζονται από φόβο χλευασμού), σχολική άρνηση, συχνές απουσίες και μειωμένη σχολική επίδοση. Επιπλέον, καταβάλλονται από συναισθηματική και ψυχολογική κατάπτωση, οδηγούνται στην κοινωνική απομόνωση, εμφανίζουν προβλήματα συμπεριφοράς ή θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική τους ακεραιότητα. Τέλος, είναι ιδιαίτερα αυξημένος ο κίνδυνος ανάδειξης αυτοκτονικών ιδεασμών και επιχειρούμενης αυτοκτονίας.

Συλλογική δράση για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού έχει τις ρίζες του τόσο στην οικογένεια, όσο και στο σχολείο και την κοινωνία γενικότερα. Συνεπώς, για την επιτυχημένη αντιμετώπισή του χρειάζονται οριζόντιες αλλαγές και συλλογική δράση.

Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος της οικογένειας. Η έλλειψη σταθερότητας, οι ενδοοικογενειακές διαμάχες, τα ασαφή όρια, η έλλειψη υποστήριξης και τρυφερότητας είναι κάποια κύρια αιτία για την επιθετική συμπεριφορά των παιδιών ή τη θυματοποίησή τους. Οι γονείς είναι σημαντικό να είναι δίπλα στο παιδί, να το ακούν, να το στηρίζουν, θέτοντας παράλληλα διακριτά όρια και διαμοιράζοντας ρόλους. Από την άλλη, σημαντικός είναι και ο ρόλος του σχολείου. Εν προκειμένω, στο νέο σχέδιο εθνικής στρατηγικής περιλαμβάνεται η αυστηρότερη αντιμετώπιση της παραβατικότητας στο πλαίσιο του σχολείου, η αλλαγή στο καθεστώς απουσιών αλλά και η ανάληψη της ευθύνης από τους γονείς. Σημαντικό εργαλείο στην αντιμετώπιση του φαινομένου θα είναι, μεταξύ άλλων, η λειτουργία ψηφιακής πλατφόρμας καταγγελιών για περιστατικά εκφοβισμού στα σχολεία. Στην ίδια βάση, επαναφέρεται το μέτρο των δικαιολογημένων και αδικαιολόγητων απουσιών, το εργαλείο της πενθήμερης αποβολής αλλά και η αλλαγή τμήματος ή σχολικού περιβάλλοντος. Τα μέτρα αυτά θα εφαρμόζονται σε όλες τις σχολικές μονάδες. Τέλος, μια κοινωνία απαλλαγμένη από στερεότυπα, που θα εμφορείται από τις αξίες της αλληλεγγύης και της συμπερίληψης, αποτελεί το «κλειδί» για την ουσιαστική εξάλειψη κάθε μορφής βίας.